Stawy skroniowo- żuchwowe to ostatnio dość często pojawiający się temat szkoleń w logopedii, która zapewne zaczerpnęła wiedzę z fizjoterapii i osteopatii. Można spotkać się z wieloma pytaniami.  Jak zbadać staw skroniowo- żuchwowy? Jak go rozluźnić? Jakie objawy bólowe generuje patologia tego obszaru i co z tym zrobić? Oczywiście odpowiedzi na te pytania może dostarczyć tylko prawidłowa diagnostyka, wykonana przez stomatologa lub logopedę/fizjoterapeutę, którzy się tym zajmują. W tym wpisie przypomnę budowę stawu skroniowo- żuchwowego, przedstawię najczęstsze dolegliwości i ich powiązania z wadami zgryzu u dzieci.

Powierzchnie stawowe

Staw skroniowo- żuchwowy parzyście łączy kości czaszki oraz żuchwę. Znajdujący się w jamie stawu krążek stawowy, dzieli ją na dwie części. Powierzchnię stawową na kości skroniowej tworzy przednia część dołu żuchwowego wraz z guzkiem stawowym, choć najistotniejszy jest  dołek stawowy (czyli przedni odcinek dołu żuchwowego) pokryty chrząstką włóknistą. Tylną część dołu żuchwowego wypełnia tkanka tłuszczowa i łączna. Czasami pojawia się tam fragment ślinianki przyusznej. Tak więc powierzchnia stawowa stawu skroniowo- żuchwowego na kości skroniowej ma kształt wklęsłego odcinka, zakończonego wyniosłością. Głowa żuchwy to powierzchnia stawowa kości żuchwy, mająca kształt elipsoidalny. Zwrócona jest do przodu i ku górze w stronę guzka stawowego.

Krążek stawowy i torebka stawowa

Krążek stawowy stawu skroniowo-żuchwowego ma kształt owalnej płytki, zbudowanej z chrząstki włóknistej. Grubszy na obwodzie (ok. 3-4 mm) zrasta się z torebka stawową. Gdy usta są zamknięte, dolna powierzchnia krążka przylegając do dołka stawowego przyjmuje pozycję prawie pionową. Torebka stawowa przypominająca kształtem stożek wierzchołkiem zwrócony ku dołowi, dochodzi aż do szczeliny skalisto-bębenkowej obejmując przy tym guzek i dołek stawowy. Ku dołowi ciągnie się do szyjki żuchwy.

Widok stawu z boku, według Anatomii Człowieka A. Bochenka i M. Reichera.

Więzadła stawowe

3 więzadła wzmacniają staw skroniowo-żuchwowy. Więzadło boczne, rozpoczyna się na wyrostku jarzmowym kości skroniowej, a kończy na tylnej stronie szyjki żuchwy. Więzadło rylcowo-żuchwowe rozpościera się pomiędzy wyrostkiem rylcowatym, a kątem i gałęzią żuchwy. I ostatnie klinowo- żuchwowe, przebiegając po stronie przyśrodkowej, łączy kolec kości klinowej z języczkiem żuchwy, przyczepiając się po drodze do powierzchni wewnętrznej gałęzi żuchwy.

Widok stawu od strony przyśrodkowej, według Anatomii Człowieka A. Bochenka i M. Reichera

Mechanika stawu skroniowo-żuchwowego

Tak naprawdę wszyscy znamy te ruchy, wystarczy je tylko prawidłowo nazwać. Przedstawię poszczególne ruchy wraz z mięśniami:

  • zamykanie ust czyli unoszenie żuchwy: mięsień skrzydłowy przyśrodkowy, żwacz, skroniowy,
  • otwieranie ust czyli opuszczanie żuchwy: mięsień dwubrzuścowy, skrzydłowy boczny, bródkowo-gnykowy, żuchwowo-gnykowy,
  • cofanie żuchwy: mięsień skroniowy,
  • wysuwanie żuchwy: mięsień skrzydłowy boczny,
  • ruchy obrotowe (żucia): mięsień skroniowy i skrzydłowy boczny.

Często słyszymy o rozluźnianiu mięśnia skroniowego i żwacza w kontekście dolegliwości bólowych samego stawu skroniowo-żuchwowego, bruksizmu czy bólów głowy. Te dwie struktury dość łatwo można wypalpować. Oczywiście to naprawdę szeroki temat. Opiszę króciutko dwa najważniejsze mięśnie, po resztę  trzeba sięgnąć do literatury.

Mięsień skroniowy

Znajduje się w dole skroniowym, połóż więc ręce na skroniach i zacznij powoli otwierać i zamykać usta, poczujesz pod rękami ruchomą strukturę. Jego nadmierne napięcie może powodować dolegliwości bólowe w okolicy oka, zębów czy łuku brwiowego.

Mięsień żwacz

Biegnie od łuku jarzmowego do kąta żuchwy. Jeśli jest problematyczny, może być winnym bólu w okolicy samego stawu skroniowo-żuchwowego, okolicy ponad brwiami, górnych i dolnych zębów trzonowych. Jeśli położymy dłonie na kątach żuchwy, to w czasie otwierania i zamykania ust, wyczujemy tę strukturę.

Rozkład punktów spustowych na mięśniu skroniowym i żwaczu.

Jakie mogą być objawy problemu ze stawem?

Jednymi z najczęstszych objawów są zjawiska akustyczne, takie jak trzaski, tarcia, trzeszczenia czy szumy. Oprócz bólu, to najszybciej zgłaszany problem. Rodzaj trzasku oraz moment jego występowania prawdopodobnie naprowadzi na przyczynę problemu. I tak np.:

  • trzaski na końcu otwierania i na początku zamykania ust, mogą sugerować objawy nadruchomości,
  • głośne, wyraźne trzaski prawdopodobnie wskazują na patologię układu więzadłowego,
  • tarcia mają swoją przyczynę w problemach kostnych lub chrzęstnych.

Można wyróżnić jeszcze kila rodzajów takich nieprawidłowości, ale dla logopedy najważniejsze jest, że jeśli ustali, iż taki problem występuje, warto aby zastosował u pacjenta choćby proste techniki rozluźniające mięśnie lub zalecił wizytę u fizjoterapeuty. Wracając do dolegliwości, to prócz tych akustycznych może pojawić się ból w samym stawie lub dalszych okolicach (np. z powodu punktów spustowych w wyżej opisanych mięśniach). Wszystko to wymaga szerszej diagnostyki.

Badanie stawu skroniowo-żuchwowego

To temat dość skomplikowany, choć wciągający. Dlatego tylko zasygnalizuję pewne kroki. Oczywiście zaczynamy od badania podmiotowego. Następnie badanie przedmiotowe i tu ważne jest oglądanie. Sprawdźmy jak ustawiona jest głowa, czy nie pochyla się w żadną ze stron lub nie jest zrotowana. Jak ustawiona jest żuchwa, czy mieści się w symetrii. Ważne aby ocenić ruch w stawie, obserwując pracę żuchwy w czasie otwierania i zamykania ust, nasłuchując ewentualnych trzasków. Następnie można przejść do badania manualnego, oceniającego jakość i zakresy ruchów. Tak naprawdę badanie stawu skroniowo-żuchwowego wymaga również oceny struktur odcinka szyjnego oraz okolicy krtani.

Staw skroniowo-żuchwowy a wady zgryzu

Choć dość dawno, bo w 2006 r., to ciekawe badania przeprowadzili w ówczesnej Akademii Medycznej naukowcy z Gdańska. Oceniali oni korelację pomiędzy wystąpieniem określonej wady zgryzu u dzieci, a rodzajem zjawisk akustycznych, pojawiających się w trakcie ruchu w stawie skroniowo- żuchwowym. Jako jedną z przyczyn trzasków literatura podaje zmianę  ciśnienia płynu maziowego lub jego położenia w trakcie ruchu w stawie. Grupę badawczą stanowiły 72 osoby: 32 chłopców i 40 dziewcząt w wieku 12-14 lat, u których wystąpiła wada zgryzu. Aparaturą pomiarową skonstruowaną specjalnie na ten cel w Politechnice Gdańskiej, rejestrowano zjawiska akustyczne występujące w trakcie ruchu. Dzieciom w okolicy bródki zakładano miernik wychyleń żuchwy, a w okolicy stawów przetworniki elektroakustyczne.

Wyniki

Po badaniach określono, iż wystąpienie trzasków jest najbardziej powiązane z obecnością progenii, tyłozgryzu, przodozgryzu i zgryzu głębokiego. W związku z tym, u osób z tymi wadami istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzeń w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego, dlatego bez wątpienia warto już u dzieci zadbać o tę strukturę.

Podsumowanie

Moje doświadczenie jest takie, że już najprostsze techniki rozluźniania i autoterapii mogą przynieść efekt w pracy z tymi stawami. Jednak uważam, że pacjent powinien na początku odwiedzić odpowiedniego specjalistę, bo trudno ustalić samemu czy dolegliwości są pierwotne, czy wtórne. Dajcie znać jak wyglądają wasze zmagania ze stawami skroniowo- żuchwowymi i czy macie takich pacjentów.

Ania

 

Bibliografia:

Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka Tom I.

Jakubowicz M. Anatomia człowieka Tom I.

Richter P., Hebgen E. Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo- powięziowe w osteopatii i terapii manualnej.

Zedler A., Zienkiewicz J., Dijakiewicz M., Szycik V., Soroka- Letkiewicz B., Dijakiewicz J. Sygnały akustyczne stawów skroniowo-żuchwowych występujące u dzieci z wadami zgryzu w poszczególnych fazach ruchu żuchwy. Ann. Acad. Med. Gedan. 2006

Liem T. Stawy skroniowo-żuchwowe w osteopatii. Część I. Informacje specjalistyczne. Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja.